گردشگری سلامت یکی از مقوله‌های مهمی است که در سال‌های اخیر رویکرد متفاوت و خاصی را به خود اختصاص داده است. دنیای امروز دنیای مدرنیته است که در کنار رفاه و راحتی و سرعت، امکانات خود را در حوزه پزشکی هم بسط داده و شما می‌توانید به‌راحتی در سفرهای بین‌المللی و یا حتی به‌صورت آنلاین، از امکانات مختلف پزشکی بهره‌مند شوید. نکته جالب این است که وجود سیستم‌های متعدد و متفاوت مراقبت‌های بهداشتی ملی و بین‌المللی از دیدگاه بهداشت جهانی، یک امر لازم و ضروری محسوب می‌شوند. بیماران در تمام جهان به‌راحتی می‌توانند با عبور از تمام مرزها و با استفاده از امکانات مالی، دسترسی جامعی به منابع نامحدود علمی و پزشکی داشته باشند. ما در این مطلب قصد داریم تا با شما گردشگری سلامت را بررسی کرده و از تمام ابعاد، آن را مورد بحث قرار دهیم.
گردشگری سلامت و یک تعریف جامع
گردشگری سلامت امروزه اصطلاحی فراگیر و گسترده محسوب می‌شود که طیف وسیع فعالیت‌های متنوع را دربرگرفته و با ترجمه “توریسم‌درمانی” در میان جوامع مختلف کارایی خود را آغاز کرده است. تعریف واحدی که در مورد این بعد از گردشگری می‌توان ارائه کرد اینگونه است که:
افراد به کشورهای دیگر سفر می‌کنند تا خدمات درمانی و سلامت را دریافت کنند. این درمان‌ها می‌توانند دامنه‌ای گسترده از خدمات سلامت و درمانی را شامل شود. رایج‌ترین این درمان‌ها شامل:
جراحی زیبایی، پیوند اعضا، مراقبت از دندان‌ها و درمان‌های ناباروری است. البته این تعریف مطلق نیست و می‌تواند در کشورهای مختلف به گونه‌های متفاوتی ارائه شود. برای مثال در برخی از کشورها صرفاً به بیمارانی که از خارج از کشور به بیمارستان مراجعه می‌کنند، توریست سلامت گفته می‌شود. این موضوع در حالی است که برخی دیگر تمامی افراد را که باهدف درمانی وارد یک کشور می‌شوند، توریست درمانی محسوب می‌کنند. یکی از انواع توریسم‌درمانی به مهاجرانی اطلاق می‌شود که از کشورهای خارجی به میهن خود بازگشته‌اند و یا بیمارانی که از قسمتی دیگر در کشور خود سفر می‌کنند تا درمان شوند. توجه کنید که در این سفرها هیچ جابه‌جایی بین‌المللی انجام نشده و مسافران صرفاً از شهری به شهر دیگر در یک کشور سفر می‌کنند تا پروسه درمان خود را انجام دهند.
با تمام این توصیف‌ها چیزی که واقعاً گردشگری یا توریسم را در حوزه گردشگری سلامت وارد می‌کند این است که افراد در بیشتر اوقات بعد از طی‌شدن مراحل درمانی و پزشکی در یک کشور خارجی، در آن منطقه اقامت می‌کنند. این بدان معناست که می‌توانند با سفرهای یک‌روزه، گشت‌وگذار و یا شرکت‌کردن در فعالیت‌های گردشگری آن شهر یا کشور، سهم خود را به عنوان یک گردشگر در آن کشور ادا کنند. همچنین بد نیست بدانید که انگیزه‌های متفاوتی در انتخاب یک گردشگر به‌عنوان راه درمان می‌تواند وجود داشته باشد. انگیزه‌هایی مثل کاهش‌دادن هزینه درمان، دسترسی به درمان‌هایی که در کشور گردشگر وجود ندارد، بهبود کیفیت درمان یا اجتناب از قرارگرفتن در لیست انتظار، همگی از جمله فاکتورهایی هستند که سبب به‌وجودآمدن گردشگری درمانی می‌شوند. ضمن اینکه “مدیکال توریسم” از روش‌ها و طرق مختلف بر واردات و صادرات سیستم‌های متنوع و گوناگون پزشکی یا درمانی هم تأثیرگذار خواهد بود.
گردشگری سلامت و ردپای آن در تاریخ
شاید ندانید که اولین نمونه‌ها از مواردی که مردم برای درمان مشکلات سلامتی خود مهاجرت می‌کردند مربوط به هزاران سال پیش است. زمانی که یونانی‌ها از منطقه مدیترانه شرقی، خود را به یک منطقه کوچک در “خلیج سارونیک” به نام “اپیداریا” می‌رساندند که پناهگاه خداوند شفا “آسکلوپویس” بود. افراد اعتقاد داشتند که این خداوندگار می‌تواند بیماری‌های آن‌ها را درمان کند. همچنین شهرهایی که چشمه‌های آب گرم داشتند هم به عنوان اولین مناطق گردشگری درمانی ثبت شده‌اند. ضمن اینکه اروپاییان در قرن ۱۸ میلادی از چشمه‌های متعدد آب گرم بازدید می‌کردند.
چون بر این باور بودند که آب این چشمه‌ها املاح معدنی زیادی دارد که برای درمان دردهایی مانند اختلالات کبدی، مشکلات معده، نقرس، برونشیت و دیگر بیماری‌ها کاربردی و مفید است. بر همین اساس در قرن‌های بعد هم کلینیک‌های غیرانتفاعی بنا و تأسیس گردیدند که فرصت‌هایی نو و جدید را برای بیماران نیازمند به درمان با روش‌های جدیدی که در محل اقامت بیمار وجود نداشت، فراهم می‌کردند.
ولی واقعیت این است که سفرهای بین‌المللی باهدف انجام عمل جراحی یک پدیده نوظهور است که اخیراً ایجاد شده. برای مثال در دهه ۱۹۸۰ میلادی “کشور کاستاریکا” مورد هجوم عده زیادی از افراد خارجی قرار گرفت که همگی به دنبال انجام جراحی های زیبایی و دندان بودند. در سال ۱۹۹۰ میلادی بود که پزشکان در این کشور برای جلب کردن بیماران خارجی بیشتر، عمل‌های زیبایی مانند لیپوساکشن و لیفت صورت را با هزینه بسیار پایین انجام دادند. درست در اواخر دهه اول قرن ۲۱ میلادی اینگونه تخمین زده شد که بین ۲۰ هزار تا ۲۵ هزار گردشگر درمانی از کاستاریکا بازدید کرده اند که این آمار نسبت به تاریخ مشابه در سال های قبل افزایش چشمگیری را نشان میداد. این رشد به اندازه ای بود که در سال ۲۰۱۰ یک و نیم میلیون آمریکایی برای انجام اعمال جراحی و درمان بیماری های خود به کشور های دیگر سفر می کردند.
مزایای گوناگون گردشگری درمانی
- در ادامه بد نیست بدانید که گردشگری درمانی کمک چشمگیری به استانداردهای زندگی و تمدن بشری کرده و نقشی مهم در توسعه اقتصادی دارد. اهمیت و همینطور مزایای گوناگون این حوزه گردشگری شامل:
- مزایای اقتصادی
- مزایای اجتماعی
- ایجاد مشاغل گوناگون بهداشتی و درمانی
- مزایای سیاسی
- ایجاد امکانات بیشتر بهداشتی
- به‌وجودآوردن درآمدهای خارجی برای کشورها و واردات بیشتر ارز به کشو
- دسترسی به بهترین و به‌روزترین فناوری‌های پزشکی
- رشد و افزایش استانداردها در حوزه بهداشت جهانی
- بهبود کیفیت زندگی افراد که به دنبال درمان بیماری‌های خود هستند
- و مشارکت در بهداشت جهانی است.
انواع گوناگون گردشگری درمانی و سلامت
گردشگری سلامت هم انواع و اقسام مختلف دارد که ما در ادامه آن‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد.
Wellness Tourism یا گردشگری تندرستی
در این نوع گردشگری که در حوزه گردشگری سلامتی قرار دارد، افراد برای تقویت‌کردن و حفظ روحیه و سلام و همینطور برای رهاشدن از استرس و تنش‌های زندگی روزانه و به‌نوعی برای تجدید قوا کردن، بدون نظارت و مداخله پزشک راهی سفر می‌شوند. به طور معمول این گردشگران از بیماری مشخص جسمی، رنج نمی‌برند و بیشتر از در پی بهره‌مندشدن از شفابخشی طبیعت، دوری از آلودگی‌ها، استرس‌ها، شلوغی‌ها و تنش‌های زندگی شهری هستند.
Curative Tourism یا گردشگری با طبیعت‌درمانی
در این نوع گردشگری درمانی هم افراد برای استفاده از منابع متعدد درمان‌های طبیعی مانند نمک، لجن، آب‌های معدنی و موارد دیگر راهی سفر می‌شوند. ضمن اینکه بیماران برای گذراندن دوران نقاهت خود با مداخله و نظارت پزشک هم می‌توانند از این سفرها بهره‌مند گردند.
Medical Tourism یا گردشگری سلامت
در این نوع گردشگری افراد گردشگر به طور معمول برای درمان‌کردن بیماری‌های خود یا انجام‌دادن عمل‌های مختلف جراحی و حتی انجام چکاپ‌های سلامتی، عازم بیمارستان‌ها و کلینیک‌های خارج از کشور می‌شوند تا با استفاده از امکانات پزشکی به‌روزتر و پرداخت هزینه‌های مناسب‌تر، درمان بیماری خود را انجام دهند. در حال حاضر توریسم‌درمانی یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین انواع گردشگری به حساب می‌آید که به طور کاملاً مستقیم با سلامت انسان و جان او در ارتباط است.
مزایای گردشگری سلامت به عنوان یک راه حل درمانی
همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم افراد با دلایل متعددی برای درمان‌های پزشکی به خارج از کشور و منطقه محل زندگی خود مراجعه می‌کنند. از جمله مهم‌ترین این دلایل می‌توان به:
- دسترسی داشتن به مدرن‌ترین تکنولوژی‌ها
- محبوب بودن خدمات درمانی و پزشکی درحال‌رشد در خارج از کشور
- عدم وجود لیست انتظار
- دریافت خدمات و مراقبت‌های گوناگون پزشکی دور از مکان‌های همیشگی و یکنواخت
- تنوع بالا در انتخاب روش‌های گوناگون درمانی
- کیفیت بسیار بالا برای انجام مراقبت‌های درمانی و پزشکی در کشورها و مناطق درحال‌توسعه
- دسترسی به بیمه و همینطور درآمد ناکافی برای انجام پوشش هزینه‌های خدمات درمانی محلی
- عدم دسترسی به مراقبت‌های مختلف درمانی و پزشکی
- هزینه‌های مناسب و در زمان درست
- ناامیدشدن از بهبودیافتن و درمان بیماری در کشور بیمار اشاره کرد.
چالش‌های پیشرو در گردشگری درمانی
همان‌طور که گفتیم توریسم پزشکی نوظهور است و هر پدیده نوظهوری بدون شک با موانع و چالش‌های زیادی روبرو می‌شود. برای مثال تکنولوژی‌های گوناگون یا ایجاد مشکل زبان برای افرادی که از دیگر کشورها به کشور دیگر مراجعه می‌کنند، از جمله چالش‌هایی است که در مقابل افرادی که باهدف درمان عازم کشور دیگری می‌شوند وجود دارد. ضمن اینکه موضوع گردشگری سلامت می‌تواند چالش‌ها و مشکلاتی را برای کشور میزبان هم به وجود آورد. برای مثال برخی از این چالش‌ها شامل:
- پیگیری‌کردن و انجام مراقبت‌های بعد از عمل در این نوع روش درمانی با اشکالات زیادی مواجه است. اگر فرد بیمار بعد از عمل به کشور خود بازگردد و سپس با عفونت روبرو شود، مراقبت‌های لازم به‌خوبی از او انجام نخواهد شد.
- موانع گوناگون فرهنگی و همینطور زبانی یکی دیگر از مهم‌ترین چالش‌های پیشروی این صنعت است. اگر کادر درمان به‌خوبی متوجه مشکل شما نشوند و با زبان و فرهنگ شما ارتباط برقرار نکنند، در آینده درمان بیمار بسیار پیچیده و سخت خواهد شد.
- شایع‌شدن بیماری‌های گوناگون عفونی در میان گردشگران سلامت در یک کشور.
- عدم وجود زیرساخت‌های مناسب و کافی برای کشورهای درحال‌توسعه که پذیرای گردشگران سلامت هستند هم از دیگر چالش‌ها محسوب می‌شود. برای مثال وجود بهداشت ضعیف و نبود غذای کافی یا غذای بی‌کیفیت در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها از جمله این معضلات است.
- کمبود نیروی کادر درمان حرفه‌ای در بخش درمان در برخی از کشورهایی که درحال‌توسعه هستند و همینطور نداشتن مهارت‌های نرم مانند رفتار دوستانه و حس همدردی هنوز در میان برخی از کادر درمان و مراکز درمانی و بیمارستان‌های سایر کشورها جاافتاده و معمول نیست.
- مشکل نداشتن یک سیستم قیمت‌گذاری عادلانه و یکسان و تفاوت فاحش در کیفیت ارائه شده در بیمارستان‌های کشورهای درحال‌توسعه.
- عدم وجود قانون‌های استاندارد جهانی در صنعت سلامت به دلیل نوظهور بودن این صنعت.
- قاچاق متعدد اعضای بدن انسان که یک مشکل مهم و اساسی پیشروی این صنعت است و با اینکه خلاف قانون بوده در بازار سیاه به‌راحتی و به‌سرعت انجام می‌شود.
هزینه‌های پیشروی توریسم سلامت
به طور معمول افراد و گردشگرانی که باهدف انجام فرایند درمان از کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای درحال‌توسعه وارد می‌شوند با کاهش فراوان و چشمگیر ۳۰ درصد تا ۷۰ درصدی هزینه‌ها روبرو هستند. اما هزینه‌های جانبی مانند هزینه‌های حمل و نقل، اقامت، تهیه بلیط‌های هواپیماهای خارجی و غذا برای آن‌ها به طور معمول محسوب می‌شود و با کاهشی روبرو نیست. ولی درهرحال مجموعاً یک گردشگر خارجی می‌تواند با استفاده از سرویس‌های مختلف خدمات درمانی باکیفیت‌تر، شانس موفقیت بیشتری را در درمان بیماری خود تجربه کند. ضمن اینکه هزینه کمتری را نسبت به کشور خودپرداخت خواهد کرد.
بهترین مقاصد و کشورها برای گردشگری سلامت
گردشگران سلامتی ممکن است که شهروند کشورهای درحال‌توسعه یا توسعه‌یافته باشند. اما بخش زیادی از این گردشگران از کشورهایی مانند انگلستان، کانادا و ایالات متحده هستند و مقاصدی چون کشورهای برزیل، هند، کاستاریکا، پاناما، مکزیک، سنگاپور، تایوان، ترکیه، کره جنوبی، تایلند و آفریقای جنوبی را انتخاب می‌کنند. شاید باور نکنید اما یکی از پرطرف‌دارترین مقاصد در مدیکال توریسم در سطح جهان، کشور هندوستان است. خصوصاً در زمینه علمی جراحی قلب و همینطور پیوند استخوان ران و دیگر زمینه‌های گوناگون پزشکی، کشور هندوستان یک رهبر جهانی در عرصه این خدمات شناخته می‌شود. هند بعد از صنعت نرم‌افزار، یکی از گردشگرپذیرترین کشورها در حوزه مدیکال توریسم است که موفقیت چشمگیری در این صنعت داشته. کلینیک‌ها و مراکز درمانی در این کشور پذیرای توریسم‌های سلامت هستند و از بهترین و پیشرفته‌ترین امکانات و البته متخصص‌ترین افراد بهره می‌برند.
اقدامات و تجهیزات لازم قبل از شروع گردشگری درمانی
افرادی که باهدف گردشگری سلامت قصد سفر دارند به طور معمول باید ۴ تا ۶ هفته قبل از انجام سفر خود با پزشک متخصص در این زمینه به طور کامل مشورت کنند. ضمن اینکه بهتر است قبل از اقدام به انجام سفر حتماً با ارائه‌کنندگان خدمات درمانی در کشور مقصد هم مشورت کرده و اطلاعات لازم مانند مراقبت‌های قبل و بعد از عمل را از آن‌ها به‌درستی دریافت کنند تا هیچ‌گونه شک و ابهامی در انجام فرایند سفر و درمان افراد باقی نماند. فرد بیمار باید به‌خوبی بتواند شرایط خود را کنترل کند و بعد از آن سفر خود را آغاز کند.
ضمن اینکه مطمئن باشد داروهایی که برای سلامتی او مفید هستند در زمان سفر به‌خوبی تأمین می‌شوند. همه بیماران باید قبل از انجام سفر خود واکسن‌های ایمن‌سازی لازم را دریافت کنند و از این نظر با کم‌وکاستی روبرو نباشند. برای مثال واکسن هپاتیت B یکی از این واکسن‌ها محسوب می‌شود. اگر فرد بیمار از بازگشت خود از سفر دچار مشکل شد، باید مراقبت‌های پزشکی فوری برای او انجام شود و تمام اطلاعات پزشکی او مانند سابقه درمان‌ها و جراحی‌های پزشکی و اقدامات لازمی که در سفر برای او انجام شده در اختیار پزشکان معالجش قرار بگیرد.
گردشگری سلامت در کشور ایران
در محدوده منطقه خاورمیانه کشور ما ایران از مطمئن‌ترین و معتبرترین مقاصد برای گردشگری سلامت محسوب می‌شود. در سال ۲۰۱۲ تقریبا ۳۰ هزار نفر برای دریافت خدمات گوناگون پزشکی و در سال ۲۰۱۵ بین ۱۵۰ هزار نفر تا ۲۰۰ هزار نفر گردشگر سلامت عازم ایران شدند. انتظار می رود که در سال ۲۰۲۵ این رقم به عددی در حدود ۷۰۰ هزار نفر در سال ارتقا پیدا کند. کشور ما ایران در مقایسه با رقبای گوناگون منطقه ای خود مانند عربستان سعودی، امارات و ترکیه هزینه بسیار کمتری را در قبال ارائه کردن خدمات گوناگون درمانی با کیفیت بسیار بالا، دریافت می کند.
به همین دلیل در اولویت اول گردشگری سلامت منطقه قرار گرفته است. گردشگران گوناگون سلامتی که کشور ایران را برای مقصد خود انتخاب می کنند بیشتر از کشورهای افغانستان، عراق، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، لبنان، کویت، سوریه، ترکیه و بحرین هستند. البته باید بدانیم که ایجاد کردن زیرساخت های گوناگون مناسب و همینطور تمرکز یافتن بر ارائه خدمات درمانی بسیار با کیفیت تر، در کنار مسئولیت پذیر بودن کادر درمان برای انجام بهتر فرایند مدیکال توریسم، کمک می کند که رشد و پیشرفت ما در حوزه گردشگری درمانی روز به روز بهبود پیدا کند.
سوالات متداول
۱- چه کسانی از گردشگری سلامت استفاده می کنند؟
افراد به دلایل مختلفی از گردشگری سلامت استفاده می کنند. برخی از این دلایل عبارتند از:
- دسترسی به درمان های با کیفیت تر
- هزینه های کمتر
- عدم وجود لیست انتظار
- تنوع بالا در انتخاب روش های درمانی
- دریافت خدمات و مراقبت های پزشکی در محیطی جدید
۲- معروف ترین مقاصد گردشگری سلامت کدامند؟
برخی از معروف ترین مقاصد گردشگری سلامت عبارتند از:
- هند: جراحی قلب، پیوند استخوان ران
- تایلند: جراحی زیبایی، دندانپزشکی
- ترکیه: درمان ناباروری، IVF
- مکزیک: جراحی های لاغری
- ایالات متحده: درمان سرطان، تحقیقات پزشکی
۳- هزینه های گردشگری سلامت چقدر است؟
هزینه های گردشگری سلامت به عوامل مختلفی از جمله نوع درمان، مقصد سفر، کیفیت خدمات و غیره بستگی دارد. به طور کلی، هزینه های گردشگری سلامت در کشورهای در حال توسعه کمتر از کشورهای توسعه یافته است.
۴- برای سفر به منظور گردشگری سلامت چه اقداماتی لازم است؟
قبل از سفر به منظور گردشگری سلامت، لازم است اقدامات زیر را انجام دهید:
- مشورت با پزشک: بررسی شرایط بیمار، انتخاب مقصد مناسب، دریافت اطلاعات لازم
- هماهنگی با ارائه‌دهندگان خدمات درمانی: انتخاب بیمارستان، پزشک، مترجم
- تهیه مدارک لازم: پاسپورت، ویزا، بیمه نامه، پرونده پزشکی
۵- آیا گردشگری سلامت برای همه افراد مناسب است؟
گردشگری سلامت برای همه افراد مناسب نیست. افراد مسن، افراد دارای بیماری های مزمن و زنان باردار باید قبل از سفر به منظور گردشگری سلامت با پزشک خود مشورت کنند.
